EMPRESYONİZM (İZLENİMCİLİK)

19.yy’ın ikinci yarısı ve 20.yy’ın ilk çeyreğinde Fransa’da başlayıp diğer  ülkelere de yayılan sanat akımıdır. Doğadaki unsurların sanatçının izlenimlerini ve duygusal izlerini yansıtmayı hedefler. Doğayı objektif bir gerçek olarak değil de kendilerinde yarattığı izlenimi esere aktarırlar. Gün ışığı altında renk zenginliği ve parlak güneş önemlidir. Doğayı edinilen izlenimin fırça ile karalaması olarak ele alırlar. İzlenim, biçimin gözde bıraktığı şekildir.

  

Bu akımın önemli temsilcileri: Claude Monet, Edgar Degas, Camille Pissarro, Paul Cezanne, Pierre Auguste Renoir.

WOMAN WITH A PARASOL (1886) / CLAUDE MONET

DANS SINIFI (1873-19876) / EDGAR DEGAS

PONTOISE BAHÇESİ (1875) / CAMILLE PISSARRO

LA MAISON DU PENDU (1873) / PAUL CEZANNE

LE MOULIN DE LA GALETTE (1876) / PIERRE AUGUSTE RENOIR

Yine ilk önce resim sanatında ortaya çıkan bu akım diğer sanat dallarında da etkisini göstermiştir. Resim sanatından sonra ilk olarak edebiyatta da kendini göstermiştir. Empresyonist edebiyatçılar gerçeği olduğu gibi kaleme almaz, hayallerle süslerlerdi.  Sanatçılara göre gerçek,  kişiye göre değişir, izlenimler görecelidir. Bu akımın edebiyatçıları ölçüye ve uyağa önem vermezler. Sanat için sanat düşüncesini benimsemişlerdir.

 Bu akımın önemli temsilcileri: Marie Rilke, Arthur Rimbauld, James Jayce

Türk Edabiyatındaki temsilcileri: Ahmet Haşim ve Cenap Şahabettin

ZEYTİNLİK

Kurşunî yapraklar altında çıktı yukarlara
kurşunî hep ve zeytinliklere karışırcasına;
toza belenmiş alnını gömdü sonra
kızgın elinin tozluluğuna.

Hepsinden sonra bu. İşte buydu sonu.
Gözlerim körleşirken gitmeliyim ben;
neden istiyorsun bunu, var olduğunu
neden söyliyeyim, seni artık bulamazken.

Artık bulamıyorum seni bende, hayır.
Başkalarında da. Bu taşta da yoksun sen.
Artık bulamıyorum seni. Yalnızım ben.

Bütün insanlığın acısıyla yalnızım,
onu seninle hafifletmek için omuzlamıştım;
oysa yoksun, adsız utanç, sen...

Sonradan anlatıldı: “Bir melek geldi derken...”

Ne meleği? Ah geceydi gelen
ağaçlarda yaprakları ilgisizce kımıldatarak.
Havarilerse düşlerinde sıçradılar ancak.
Ne meleği? Ah geceydi gelen.

Görülmemiş bir gece değildi gelen gece;
onun gibi yüzlercesi geçip gider.
Sonra köpekler uyur, taşlar durur öylece.
Ah yaslı bir gece, ah herhangi bir gece
tekrar sabahın olmasını bekleyen.

Melekler böyle yakaranlara gelmez çünkü,
geceler genişlemez bunların çevresinde.
Kendini kaybedenleri her şey bırakır yüzüstü;
babalar onları terkederler,
kapanır onlara analar rahmi de.

Rainer Maria Rilke

Çeviri : A.Turan Oflazoğlu

SENİN İÇİN

Sesin işler gibi bir şûh kanat gamlarıma
Seni dinlerken olur kalbim uçan kuşlara eş
Gün batarken sanırım gölgeni bir başka güneş
Sarışınlık getirir gözlerin akşamlarıma.

Doğuyor ömrüme bir yirmi sekiz yaş güneşi
Bir kuş okşar gibi sen saçlarımı okşarken
Koklarım ellerini gülleri koklar gibi ben
Avucundan alırım kış günü bir yaz ateşi

Gönlüme avdet eder her unutulmuş nisan
Ne zaman gençliğini yolda hırâman görsem
Eskiden pembe dudaklarda dağılmış bûsem
Toplanır leblerime bir gece dalgın dursan

Seni zambak gibi gördükçe açık pencerede
Gül açar bahtımın evvelki hazanlık korusu
Genç eder ufkumu hülyâlarımın genç kokusu
Sorarım ak saçımın örttüğü yıllar nerede

Çehremi varsın o solgun seneler soldursun
Yeni yıldız gibi doğdukça güzel her akşam
Gençliğin böyle benimken kocamam hiç kocamam
Ruhum, ölsem bile ben, sen yaşayan ruhumsun

Cenap Şahabettin

 

 

Kaynakçalar:

Vikipedi Özgür Ansiklopedi

Antoloji

 

EKSPRESYONİZM (DIŞAVURUMCULUK)

Eveet uzun zamandan sonra tekrar merhaba  :)

Bu sefer sanat akımlarından bahsetmek istiyorum. Bahsederken kronolojik sıraya göre değil de o anda hangi akımdan bahsetmek istiyorsam onu yayınlayacağım. İlk önce Ekspresyonizm (Dışavurumculuk) ile başlamak istiyorum.

Ekspresyonizm 20.yy’ın başlarında Empresyonizm’e (İzlenimcilik) tepki olarak doğan, insanın iç dünyasındaki duyguları anlatmaya önem veren bir akımdır. Almanya’da doğan bu akım Naturalizm’in ve İzlenimcilik‘in dış dünyaya bağlılığına bir tepkidir. Başka bir deyişle “RUHUN İSYANI”dır. 

Ekpresyonist sanatçılar öznel realiteye ve iç gözleme büyük önem verirler. Her tema onlar için "EGOSANTRİK" (ben merkezcilik) bir anlam ta­şır. Bu akım öteki akımlar gibi form, biçim güzelliğini önemsemez ve renkler ile çizgiler arasında gö­ze uygun görünecek bir uyum, bir düzen bulma amacını gütmez.

Duygularını daha iyi yansıtabilmek için sanatçı, geleneksel kuralların dışına çıkar, gerçeğin biçimini bozma yöntemini kullanır ve öznel duygularını aktarır. Bozulmuş çizgiler, şekiller ve abartılı renklerle iç dünyasını yansıtmaya çalışır.

 Edward Munch'ın  Çığlık adlı tablosu bu akımın en belirgin örneğidir. Edward Munch’ın yanısıra

Ernst Ludwig Kirchner, James Ensor ve Oscar Kokoschka bu akımın temsilcileridir.

                 THE SCREAM / EDWARD MUNCH

 SITZENDE DAME (DODO) 1907 / ERNST LUDWING KIRCHNER

      THE BRIDE OF THE WIND / OSKAR KOKOSCHKA

İlk olarak resim sanatında ortaya çıkan bu akım, birçok sanat dalını da etkiledi.Mesela edebiyat.Franz Kafka’nın yazmış olduğu romanlar dışavurumcu olarak nitelendirilir.Genellikle Almanca konuşulan ülkelerde dışavurumculuk şiirde büyük gelişme göstermiştir.

  

Bunlar arasinda en çok etkili olan sanatçılar: Georg Trakl, Gottfried Benn ve August Stramm.

BİR KIŞ AKŞAMI

Pencereye kar düşünce

Çalar akşam çanı uzun,

Evi düzen içinde

Hazır sofrası çoğunun.

Gezgin-göçebe kimi de

Gelir karanlık yollardan kapıya

Toprağın serin özsuyu

Açar altın, kerem ağacında.

Yolcu girer içeri sessiz,

Eşiği taş yapar acı.

Duru aydınlıkta, sofrada

Ekmek, şarap parıltısı.

Georg TRAKL

Çeviri: Behçet Necatigil

KÜÇÜK YILDIZ ÇİÇEĞİ

Bir bira arabasının boğulmuş sürücüsünü
masanın üstüne kaktılar.
Birisi adamın dişleri arasına
koyu-açık eflatun
yıldız çiçeği sıkıştırmıştı.
Göğüsten şöyle bir dalıp
derinin altında uzunca bir bıçakla
dili ve damağı kesip aldığımda
ona dokunmuş olmalıyım ki,
yanda yatan beyne kaydı.
Tam dikilmek üzereydi ki,
göğüs kafesine, ambalaj talaşlarının
arasına yerleştirdim onu.
Kana kana iç vazonda!
Nur içinde yat,
küçük yıldız!

Gottfried BENN

Çeviri: Yücel SİVRİ

KAYNAKÇALAR:

şiir.gen.tr

Vikipedi Özgür Ansiklopedi

Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi

FÜREYA KORAL

Toprağa ve ona şekil vermeye aşık olan kadın Füreya ... 

1910 yılında Büyükada’da dünyaya gelen Füreya soylu, entellektüel bir ailenin üyesiydi. Ailesinde yetişen birçok sanatçı vardır. Bunların bazıları; ressam Aliye Berger (teyzesi), ressam Fahrünissa Zeid (teyzesi), yazar İzzet Melih Devrim (Fahrelnisa Zeid’in eşi), yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas Balıkçısı) (dayısı), tiyatro oyuncusu Şirin Devrim (kuzeni)…

Babası Mustafa Kemal Atatürk’ün silah arkadaşlarından general Emin Koral, annesi, Osmanlı tarihçisi, yazar ve devlet adamı Şakir Paşa’nın büyük kızı Hakkiye Koral’dır.

I.Dünya savaşı başladığında Şakir Paşa ailesi de bundan nasibini almıştı.. Ne kadar zorluklarla karşılaşmış olsalar da bu duruma boyun eğmemişlerdi. Füreya’nın eğitimine önem verilmeye devam etmiş,özel dersler ,müzik dersleri, resim dersleri  aldırmışlardı. 1927 tarihinde Notre Dame de Sion Kız Lisesi’nden mezun olup resim, müzik, edebiyat dünyası içinde yetişse de yüksek öğrenimini için Felsefe’yi seçmişti. Üniversite yıllarında, dönemin ünlü Macar keman virtüözü, sonradan Füreya'nın teyzesi Aliye Berger ile evlenecek olan, Charles Berger'den özel keman dersleri almıştı.

Ada’daki Köşkte buhranlı dönemler yaşanırken Füreya artık çok sıkılmıştı. Yaşanan dramlardan uzaklaşmak, kaçmak istiyordu.Tam da böyle bir dönemde eniştesinin bir arakdaşının arkadaşı olan Sabahattin bey Füreya’yı  bir yerde görür,hayran kalır ve evlenmek ister.Çok zengin ve Bursa’da bir çiftlik ağası olan Sabahattin bey zenginliği,çekiciliği ile Füreya’yı etkiler.Annesi Hakkiye hanımın gözü damadı pek tutmasa da Füreya evlenmeyi kabul eder.Böylece kendi dünyasını kuracağını ve kendisini çocukları eğitmek için adayacağını düşünür. Ama düşündükleri hiç de düşlediği gibi olmaz.

Sabahattin bey evliliklerinin ilk zamanlarından itibaren Füreya’ya kaba davranmaya başlamıştı. Geceleri içki içiyor ve en ufak bir meseleden kavga çıkartıyor, eşine karşı kaba kuvvet kullanıyordu.Her kavganın sonunda da çılgınca sevişip barışıyorlardı. Herşeye rağmen kocasını sevmeye devam ediyordu. Böyle bir kısır döngünün içinde Füreya hamile kalmıştı. Bu bebek sayesinde herşeyin yoluna gireceğini umuyordu. Yine umduğu gibi olmadı ve tartıştıkları bir gün Füreya düşüp bebeğini kaybetti.Bu olaydan sonra İstanbul’daki evlerine geldiler.Füreya ağır bir depresyon geçiriyordu. Sabahattin bey ona şevkatli davranıyordu. Beraber geziyorlar,sinemaya,tiyatroya gidiyorlardı. Füreya kendini iyi hissetmediği için artık kocasıyla gezmez olmuştu. Derken Füreya tekrar hamile kalmıştı.Fakat yine bebeğini kaybetmişti. Bunca olanlardan sonra Füreya eşinden boşanma kararı almıştı.

Eşinden boşandıktan sonra bir süre teyzesi Fahrünissa teyzesinde kaldı. Artık kendini toparlamış ve o buhranlı günlerden hiçbir şey hatırlamıyordu. Bir gün annesiyle Yalova’da bir çay bahçesinde otururlarken Mustafa Kemal Atatürk, Şükrü Kaya ve Kılıç Ali ile karşılaştılar. Mustafa Kemal’in buyur etmesiyle masalarına katıldılar. Kılıç Ali o günden sonra birkaç kere daha Füreya’yı gördü. Ve sonunda Nuri Conker  vasıtasıyla Füreya’yla evlenmek istediğini söyledi. Hakkiye hanım yine karşıydı bu evliliğe fakat Füreya,  hem Atatürk’e yakın olmak hem de artık hayatını düzene sokup ailesine yük olmamak için bu teklifi kabul etmişti.

Füreya’nın günleri Ankara’da eşi ve Atatürk’ün yakınlarında geçmişti.Çankaya’da özel yemekler verilirdi ve Atatürk, bazı önemli yemeklerde özel misafirleri için yemeği Füreya’dan rica ederdi. Füreya bu durumdan çok memnun kalırdı. Atatürk’e yakın olmak onun için çok önemliydi.

Atatürk’ün vefatından sonra İstanbul’a yerleşirler. Füreya Atatürk’ün ölümünden çok etkilenen Kılıç Ali’nin kendisini iyi hissetmesi için elinden geleni yapar. Buarada da mesleği olmadığı için bir boşluk içinde hisseder kendini. Teyzelerinin sanat ortamlarında bulunmaya çalışır. Derken Füreya tüberküloza yakalanır. Kılıç Ali, İsviçre’deki sanatoryumda Füreya’nın tedavisi için elinden gelen herşeyi yapar.Füreya’nın seramiğe olan aşkı, burada tedavi görerken Aliye’nin ona oyalanması için getirdiği plastik hamurla başlar. Sanatoryumdaki günleri resim,seramik çalışmaları yaparak ve bol bol kitap okuyarak geçer. Füreya artık amacını biliyordu. Yıllardır aradığı fakat bir türlü bulamadığı şeyi toprakta bulur.Artık tutkuyla sarılacağı seramikle yeni bir yaşama hazırlanıyordu. Ardından tanınmış Fransız seramikçi Serré'nin desteği ile, Paris'te özel bir seramik atölyesinde çalışmalarını sürdürdü.

Türkiye’ye döndüğünde artık hastalığından tamamen kurtulmuştur. Seramiğe olan aşkı Kılıç Ali ile boşanmasına sebep olur ve Şakir Paşa Apartmanı’na taşınır. Herşeye yeniden başlar. Tek başına ve artık özgürdür.

Türkiye’nin ilk seramik atölyesini kurar. Burada sanat söyleşileri,toplantılar düzenler ve dostlarıyla beraber olurdu.Bu atölyede Alev Ebüzziya, Birgül Başarır, Binay Kaya, Tüzüm Kızılcam gibi sanatçıları yetiştirdi.

Füreya Koral'ın yapıtlarının en büyük özelliği toprağı, özgün yorumunu iletmede bir araç olarak kullanmasıydı.

Koral, 26 Ağustos 1997’de 87 yaşında İstanbul'da öldü.

Sergileri

1951’den günümüze kadar yurt içinde ve dışında 32 sergi açtı. Eserleri Paris'teki Salon d'Octobre, Ciudad de Mexico'daki Modern Sanat Müzesi, Prag'da Napstkovo Müzeum, Washington'da Smitshonian Institute ve Türkiye'nin çeşitli yerlerindeki galerilerde sergilendi.

Ödülleri

1955 yılında Cannes Milletlerarası Sergisinde gümüş madalya, 1962 yılında Prag Milletlerarası Sergisinde altın madalya kazandı. 1967 yılında İstanbul'da düzenlenen Milletlerarası Seramik Sergisinde de gümüş madalya aldı. Ayrıca Washington Smithsonian Enstitüsü'nden ödül ve Fransa'daki Vallauriş bienalinden onur diplomasi aldı. Koral, 1981'de Kültür Bakanlığı ödülü, 1986'da Sedat Simavi Vakfı Plastik Sanatlar Ödülü'nü de lâyık görüldü.

Başlıca Eserleri

Marmara Oteli lobisinde duvar panosu, 1960,

Ankara Ulus Çarşısı'nda duvar panoları, 1962,

Ankara Tam Sigorta Binası'nda duvar panoları, 1969,

Manifaturacılar Çarşısı'nda duvar panosu, Unkapanı/Istanbul, 1969,

Divan Pastanesi'nde duvar panosu, Taksim/Istanbul.

Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi'ndeki duvar panosu, Ankara, 1965

Füreya için…

Daha ilk tecrübelerinden itibaren seramığı başka iklimlere taşımaya çalıştı. Bu sayede seramik eserlere ilk işaretimizde pistikleri ateşin karşısında hizmetimize koşan uysal cariyeler olmaktan kurtuldu. Bu ateş kızları şimdi büyük resmin ve heykelin gururuyla bize geliyorlar. Tabak gibi, fincan gibi hususi bir iş görenler bile bizimle bir sevgili nazıyla, edasıyla konuşuyorlar.

                                                                                                                  Ahmet Hamdi Tanpınar

Şakir Paşa’nın çocukları birbirinden ilginç,cana yakın ve cana yakın bütün ilginç insanlar gibi biraz çılgındı.

                                                                                                                                  Mina Urgan

KAYNAKÇALAR

Vikipedi Özgür Ansiklopedi

Füreya / Ayşe Külin

JACK LONDON

Jack London 1876-1916 yıllarında yaşamış, ABD’li roman yazarı ve gazetecidir. Annesi Flora Wellman spiritüalist bir müzik öğretmeniydi .Babası olduğu düşünülen William Chaney ise bir astrologtu. 1875 yılında çıkan bir gazetenin iddialarına göre William; Flora’dan bebeği istemediğini ve aldırmasını istemiş fakat anne Flora bunu reddetmiştir.Bu olanlardan sonra Flora intihar girişiminde bulunur fakat kurtulur ama akli dengesi bozulur.Doğumdan sonra Jack, eski bir köle olan Virginia Prentiss’e verilir.Aynı yıl içerisinde Flora, John London adında biriyle evlenir ve Jack’i geri alırlar.

Jack üniversite yıllarında biyolojik babasının kim olduğunu ve annesinin intihar girişimini araştırmaya başlar.William Chaney’e bir mektup yazar,gelen cevap da iste William’ın iktidarsız olduğunu dolayısıyla Jack’in babası olmasının imkanı olmadığını , annesinin başka adamlarla ilişkisi olduğunu iddia eder.Annesine bebeği aldırması konusunda da ısrar ettiği ise bir  iftiradan ibaret olduğunu söyler.

Çocukluğu ve gençliği, onu denize bağlayan Batı Kıyısı'nda geçti. Ortaokuldan sonra okulu bıraktı, ama kendini yetiştirmeyi bırakmadı ve yerel kütüphanede kitap okuyarak kendi kendisini eğitti. Yoksul ama hiçbir zaman aç kalmamış bir ailenin oğlu olarak çok küçük yaşta çalışmaya başladı. Gazete satıcılığı yapmış, bir konserve fabrikasında işe girmişti. On sekiz yaşına bile gelmeden birçok iş değiştiren London ‘midye korsanlığı’nı, kıyı polisliğini, gemilerde tayfalığı denedi. Denizcilik anılarını yansıtan bir ‘Deneme’ ile bir derginin açtığı yarışmayı ve yarışmanın ödülü olan yirmi beş doları kazandığında henüz on yedi yaşındaydı. Bu yarışmadan sonra yazar olmaya karar Verdi veyıllar yılı hiçbir başarıya ulaşamadan çalıştı durdu.

Jack 19 yaşında liseye dönmeye karar verdi.Liseden sonra da Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi'nde başladı.Ama o zamana dek limanda ve fabrikalarda amelelik yapmış, inci kaçakçılığına karışmış, Pasifik seferi yapan gemilerde miço olmuş, mevsimlik işçilerin arasında ülkenin pek çok yerini dolaşmış biri olarak üniversiteyi çok sıkıcı ve ruhsuz bulmuştu. Altı ay sonra üniversiteyi  "hevesten yoksun aklın gönülsüz arayışları"nın sürdüğü bir yer olarak tanımladı ve üniversiteyi bıraktı. Yine aynı yıllarda okumanın yanısıra yazmaya da merak sardı. Sürekli öyküler, fıkralar, şiirler yazıp yayıncılara yolluyor, ama her seferinde reddediliyordu.

1897'de Alaska'da altın peşine düştü.Malesef altın bulamadı ama eserlerinde ustalıkla kullanacağı pek çok deneyim ve öyküyle geri döndü. 1899'da büyük bir dergiyle anlaşarak düzenli olarak hikayelerini yayınlatmaya başladı.Öyküleri yayınlanmaya başladıktan sonra hayatı boyunca, ne olursa olsun günde en az bin kelime yazmayı adet edindi. Bu sıkı disiplini sayesinde de kısa sürede tanındı.

Jack London’ın ölüm sebebi böbrek yetmezliği olarak bilinse de kesin bir kanıt yoktur. Kimilerine gore sonra zamanlarda çok acı çektiği için morfin aldığı biliniyordu ve kasıtlı veya kazayla aşırı dozdan öldü,kimisine göre inme vey a kalp kriziydi… (1916)

ROMANLARI

Vahşetin Çağrısı,Beyaz Diş, Deniz Kurdu, The Iron Heel, Martin Eden

Benim çok sevdiğim ve okunmasını tavsiye ettiğim romanı Martin Eden...

MARTİN EDEN

1909 yılında yazdığı klasikleşmiş romanıdır. Bir gemi işçisinin yazar olma çabasının anlatıldığı romanda tutkulu, aşık, kalıplaşmış düşüncelere karşı duran, sorgulayan, inanan ve idealleri uğruna, çıkarına olmasa da düşündüklerini cesurca ifade eden gemi işçisi Martin Eden anlatılır.

Arka Kapak Yazısı

Martin Eden Jack London’ın hayatından belirgin izdüşümler taşıyan özyaşamsal bir roman. Hayalleri kadar iradesi de güçlü bir genç, sosyal statüsünü değiştirmek için giriştiği yazar olma mücadelesini kazanır. Ancak geldiği yer yeni bir sosyal dünya olduğu kadar büyük bir ‘boşluğun’ kıyısıdır da. Okur, Martin Eden’in kimliğinde ve mücadelesinde yerleşik düzenin kalıplarına uymayan ‘toplumdışı’ insanı olduğu kadar yazar Jack London’ın hayal kırıklıklarını, ruhsal çalkantılarını, edebiyata yüklediği anlam ve işlevleri, ama en başta çelişkilerini bulur.

Kaynakçalar

Vikipedi Özgür Ansiklopedi

ilimyurdu.blogcu.com